Στο Πωγώνι της παράδοσης και της ιστορίας(από το MAXMAG και τον Μίλτο Γήτα 13/8/2018)
Το Δελβινάκι είναι χωριό του νομού Ιωαννίνων. Αποτελεί ιστορική έδρα του δήμου Πωγωνίου και έδρα της Δημοτικής Ενότητας Δελβινακίου. Μέχρι το 2011 υπαγόταν στην επαρχία Πωγωνίου και είναι κτισμένο σε υψόμετρο 700 μέτρων μεταξύ των βουνών Κασιδιάρη και Κουτσοκράνα. Παράλληλα είναι η έδρα της Μητρόπολης Δρυϊνουπόλεως, Πωγωνιανής και Κονίτσης. Απέχει περίπου 70 χλμ από τα Ιωάννινα και σύμφωνα με την απογραφή του 2011, ο πληθυσμός του ανέρχεται σε 772 μόνιμους κατοίκους.
Η ιστορία του ΔελβινακίουΤα σύνορα του Δελβινακίου έχουν διαμορφωθεί επί τουρκοκρατίας το 1873 με τον αυτοκρατορικό οροθετήριο τίτλο (Συνορλεμέ) του Τουρκικού κτηματολογίου Αργυροκάστρου. Για την ονομασία του υπάρχουν διιστάμενες απόψεις. Η μία εκδοχή απ΄ αυτές λέει, ότι πήρε την ονομασία του από το Ιταλικό από τους απέραντους αμπελώνες που είχαμε στην περιοχή μας και καλλιεργούνταν παλαιά καθώς και από την καλή ποιότητα κρασιών που παρήγαγε την εποχή εκείνη. Η δεύτερη εκδοχή θέλει να πιστεύει ότι η ονομασία του προήλθε από το Δέλβινο της Αλβανίας λόγω της μεγάλης ομοιότητας των τοποθεσιών. Σαν χρόνο κτίσεως του Δελβινακίου αναφέρεται το 1121, ντοκουμέντα όμως μαρτυρούν και διαψεύδουν την εκδοχή αυτή και τον τοποθετούν πολύ παλαιότερα ακόμη και προ Χριστού. Τα βασικότερα από αυτά αναφέρονται στον πλησίον της κεντρικής βρύσης χώρο όπου κατά την παράδοση βρέθηκαν ένα μικρό και ένα μεγάλο κτίσμα που ίσως να πρόκειται για ειδωλολατρικούς ναούς αλλά και το γεγονός ότι στους γύρω λόφους βρέθηκαν τάφοι, πήλινα αγγεία, τόξα, βελοθήκες και λίθοι σχήματος κεφαλής αγελάδας και ακόμη ότι οι πρώτοι κάτοικοί του ήταν Αιολείς.
Το Δελβινάκι συγκροτημένο σε συνοικισμό, χρονολογείται περίπου στο 1620 με την σύμπτυξη μικρών οικισμών ( από Κτηνοτρόφους και Γεωργούς ), όπως η Γάλιανη, ο Κλοκός, η Μεσσαριά, η Σωτήρα, η Πλασιάβιστα όπου σώζονται ακόμη τα ερείπια. Οι πρώτοι κάτοικοι του ήταν εκείνοι που προήλθαν από την σύμπτυξη αυτών των οικισμών, γεωργοί και κτηνοτρόφοι οι οποίοι αργότερα κατά ( μετά τον 16ον αιώνα ) άρχισαν να μεταναστεύουν ειδικά προς την Κωνσταντινούπολη και επιδόθηκαν στο εμπόριο και την βιοτεχνία. Έτσι δημιουργήθηκε ο πρώτος μεταναστευτικός πυρήνας Δελβινακιωτών στην Κωνσταντινούπολη ο οποίος χάριν στην οικονομική του ευρωστία έπαιξε σημαντικό ρόλο κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, πληρώνοντας σημαντικά ποσά ώστε να εξευμενίσει την κτηνώδη μανία του τυράννου Αλή Πασά των Ιωαννίνων.
Το Δελβινάκι στάθηκε ηρωικό προπύργιο στον ξεσηκωμό κατά του τυράννου της Ηπείρου και φυσικά οι αδιάκοποι αγώνες των κατοίκων του, έκαναν τον Αλή Πασά να εκμυστηρεύεται στους έμπιστούς του,
ότι «το Δελβινάκι με τα γρόσια και το Σούλι με το ντουφέκι, του άσπρισαν τα γένια…».Η ιστορία του Δελβινακίου επί τουρκοκρατίας είναι τόσο μεγάλη που δεν είναι δυνατόν να εκτεθεί στις λίγες γραμμές αυτές. Για την ιστορία αναφέρετε ότι ο Αλή Πασάς πριν πληρωθεί και επειδή οι Δελβινακιώτες δεν ήθελαν την δουλεία, με διαταγή του έκαψε το Δελβινάκι δύο φορές, μία το 1765 και μία το 1788 όπου από τα τριακόσια σπίτια έμειναν μόνο δέκα. Με την οικονομική όμως στήριξη των μεταναστών από την Κωνσταντινούπολη ανοικοδομήθηκε το 1812 και απαριθμούσε 350 σπίτια και 3.500 κατοίκους. Αυτήν ακριβώς την περίοδο στο Δελβινάκι εγκαθίστανται ξένες οικογένειες προερχόμενες από τα γύρω μέρη του Πωγωνίου, την Αλβανία, την Κόνιτσα κλπ. Ειδικά δε από το χωριό Λέπενο, κεφαλοχώρι, 800 περίπου οικογένειες εγκαταστάθηκαν στο Δελβινάκι. Χαρακτηριστική για τα δεινά που πέρασε το Δελβινάκι, είναι και η γραφή από τον ιστορικό Ιωάννη Λαμπρίδη στο βιβλίο του ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ που γράφτηκε το 1888.
Συγκεκριμένα ο Λαμπρίδης κάνοντας λόγο για την δράση των Σπαχήδων (εισπράκτορες φόρων), καταγράφει μια σειρά δεινών τα οποία υπέφεραν οι κάτοικοι των χωριών, από την καταδυνάστευσή τους: «Ο μεν φόρος της δεκάτης ως και ο πρόσθετος ούτος, ήσαν ασήμαντοι, υπέρογκοι όμως δαπάναι, κολαφισμοί, φυλακίσεις, ατιμάσεις, αυθαιρεσίαι και τα τούτοις παραπλήσια , ήσαν συνήθη κατά την είσπαραξιν αυτών, αφετηρία και αφορμή πολλάκις γενόμενα ερημώσεων και διαλύσεων χωριών…»
Στην συνέχεια ο Λαμπρίδης περιγράφει ένα γεγονός που έγινε στο Δελβινάκι, όπου οι βιαιοπραγίες ανάγκασαν τους κατοίκους το 1644 να φονεύσουν τους σπαχήδες. Αρχηγός των κατοίκων ήταν κάποιος που άκουγε στο όνομα Αντωνίου.
Μόλις μάθανε οι συγγενείς των σπαχήδων το γεγονός, πήραν στρατό και πήγαν στο χωριό και «…παραδίδοσι το χωρίον εις πυρ και σίδηρον απαγάγοντες και την γυναίκαν του ειρημένου προεστώτος…» γράφει χαρακτηριστικά ο Λαμπρίδης, ο οποίος αφού παραθέτει το τραγούδι που έβγαλε ο λαός για την τύχη της Αντώναινας, η οποία σκοτώθηκε από τους συγγενείς των σπαχήδων, παρατηρεί: «Μη οι κάτοικοι του Μ.(Δυτικά) της Ζίτσης χωρίου δεν προσεχώρησαν εις την κώμην ταύτην, μετά βίαιον θάνατον συγχωρίου αυτών υπό του σπαχή;»
Τι λοιπόν υποστηρίζει ο Λαμπρίδης; Ότι κάποιος κάτοικος των Γραμμενιών σκoτώθηκε από τον σπαχή της περιοχής και επειδή οι υπόλοιποι φοβήθηκαν, μετακόμισαν στην Ζίτσα. Πιθανά και με βάση την προηγούμενη αφήγηση του ιστορικού, ότι συνέβη στο Δελβινάκι να είχε συμβεί και στους Γραμμενιούς. Κάποιοι ή κάποιος κάτοικος δεν άντεξε στην καταπίεση του σπαχή της περιοχής και τον σκότωσε. Μετά από αυτό όμως ήρθαν τα αντίποινα όπως και στο Δελβινάκι.
Η τουριστική αξία που είχε αποκτήσει το Δελβινάκι τον 18ον αιώνα ήταν μοναδική. Πόλος έλξης των Ευρωπαίων ειδικά τουριστών υπήρξε η φαντασμαγορική τοποθεσία πάνω στην οποία είναι χτισμένο. Είναι αδύνατο να φανταστεί κανείς σε υψόμετρο 740 μ πάνω από την θάλασσα τέτοια γοητεία που προσφέρουν οι πέριξ της κοιλάδας που χτίστηκε το Δελβινάκι άνισου ύψους και σχήματος λόφοι με πλούσια βλάστηση σε όλους τους τόνους πρασίνου. Έτσι το Δελβινάκι πήρε από την διαρκή Έκθεση Ηπείρου το χρυσό μετάλλιο για την τουριστική του τοποθεσία.
Όταν ο Λόρδος Βύρων το 1809 επισκέφθηκε το Δελβινάκι αναφέρει ότι ευρέθη προ μαγευτικής θέας. Αυτό ήταν και το κίνητρο να δημιουργηθεί ένα τουριστικό κύμα Ευρωπαίων τουριστών προς το Δελβινάκι του 18ου αιώνα όπως του Γάλλου ιστορικού Pougueville και του συγγραφέα Leak.
Δυστυχώς όμως η όμορφη πρωτεύουσα του Πωγωνίου ουδέποτε αξιοποιήθηκε τουριστικά και μοιραία ακολούθησε τον δρόμο του μαρασμού και της αφάνειας όπως αλώστε και όλα τα γραφικά χωριά του Πωγωνίου και έμειναν στο περιθώριο της ανάπτυξης διεκδικώντας έστω μια θέση στην πολιτιστική ιστορία του Ελληνισμού.
Κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο το Δελβινάκι έπαιξε μεγάλο ρόλο, είναι γνωστό για την δραστηριότητά του το Τάγμα Προκαλύψεως Δελβινακίου υπό τον αντισυνταγματάρχη Μαρδοχαίο Φριζή, ο οποίος έγινε θρύλος. Το Τάγμα Προκαλύψεως «πετούσε από νίκη σε νίκη» τις ημέρες της μεγάλης αντεπίθεσης. Δελβινάκι,, Καλπάκι, Κόνιτσα, Καλαμάς, Πόγραδετς, Πρεμετή. Το πρωί της 28ης Οκτωβρίου 1940 βρήκε τον Φριζή διοικητή του υποτομέα Δελβινακίου της 8ης Μεραρχίας. Το Τάγμα Δελβινακίου συνέλαβε τους πρώτους Ιταλούς αιχμαλώτους (15 αξιωματικούς, 700 οπλίτες), συνέτριψε την Ιταλική Μεραρχία Αλπινιστών “Τζούλια” , ανέκοψε την προέλαση των Ιταλών επιτυγχάνοντας την αναστροφή του μετώπου και προχώρησε στο Αλβανικό έδαφος. Ο επικεφαλής του Τάγματος Δελβινακίου Φριζής για τα λαμπρά στρατιωτικά του κατορθώματα δέχθηκε τηλεγραφικά συγχαρητήρια του βασιλιά Γεωργίου του Β’ και του πρωθυπουργού Ιωάννη Μεταξά, προαγόμενος σε συνταγματάρχη επ’ ανδραγαθία. Εκεί, στην κορυφή Βίστριτσα, στις 5 Δεκεμβρίου του 1940, ο συνταγματάρχης Μαρδοχαίος Φριζής γίνεται θρύλος. Αρνείται να αφιππεύσει όταν τον χτυπούν ιταλικά αεροπλάνα. Είχε προσπαθήσει να αποκόψει τις ιταλικές δυνάμεις που υποχωρούσαν. Σκοτώνεται. Σε μια ήρεμη γωνιά της αλβανικής γης, κάτω από μια πελώρια βελανιδιά, οι στρατιώτες του τον θάβουν, όπως ήταν, με τη ματωμένη στολή.
Πέρα από τις γνωστές μάχες που δόθηκαν από το Τάγμα Δελβινακίου, το Δελβινάκι σώθηκε (δεν κάηκε από τις δυνάμεις κατοχής) γιατί οι κάτοικοι συγκέντρωσαν όλο τον οπλισμό του χωριού στο κεντρικό καφενείο και τον σκέπασαν με κάρβουνα οι Γερμανοί ψάχνοντας όλο το χωριό δεν βρήκαν ίχνος οπλισμού και περνώντας και από το κεντρικό καφενείο δεν είδαν καν τον σκεπασμένο οπλισμό, ήταν 25/01/1944 του Αγ. Γρηγορίου και από τότε ο Αγ. Γρηγόριος είναι προστάτης του Χωριού.
Ήθη και Έθιμα
Στα χωριά του Πωγωνίου, τους καλοκαιρινούς κυρίως μήνες και ποιο συγκεκριμένα στην πλατεία τους ή πιο συνηθισμένα στον προαύλιο χώρο της εκκλησίας γίνονταν τα πανηγύρια. Στο Δελβινάκι γίνονται δύο Πανηγύρια στις 01 και 02 Μαΐου του Αγίου Αθανασίου και στις 26 Ιουλίου στης Αγίας Παρασκευής. Παρόλο που η κεντρική εκκλησία μας -ο ιερός Ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου – γιορτάζει στις 15 Αυγούστου για πολλούς και διαφόρους λόγους, δεν γίνεται στο Δελβινάκι πανηγύρι, προς όφελος των μικρότερων χωριών. Κάτι που τον τελευταίο καιρό εξετάζεται να ξεκινήσει και αυτό το πανηγύρι.
Τα πανηγύρια οργανώνονται από τον Δήμο Δελβινακίου πάνω από 100 χρόνια, με την συμμετοχή όλων των φορέων και των κατοίκων. Στο πανηγύρι του Αγ. Αθανασίου γίνεται το πρωί λειτουργία στον ομώνυμο Ναό και μετά το τέλος της λειτουργίας ακολουθεί γλέντι στο προαύλιο της και συνεχίζεται το βράδυ στην πλατεία του χωριού. Στο πανηγύρι της Αγ. Παρασκευής μετά την λειτουργία ακολουθεί γεύμα στον ίδιο χώρο κάτω από τα δέντρα, με φαγητά που φτιάχνονται με τον παραδοσιακό τρόπο ( σε καζάνια της εκκλησίας ) με ντόπιους μάγειρες, το φαγητό (συνήθως ρύζι με κρέας) είναι το καλύτερο και αξίζει κανείς να καθίσει να το δοκιμάσει. Το τσίπουρο και το κρασί ρέουν άφθονα.
Ανήμερα του Πάσχα (η καμπάνα κτυπάει στις 11 το πρωί) γίνεται η Δεύτερη Ανάσταση στους Αγ. Ταξιάρχες όπου μετά την λειτουργία όλοι οι παρευρισκόμενοι χωριανοί-και φίλοι δίνουν τον χαιρετισμό της αγάπης, με πρώτο τον παπά και την εικόνα περνάνε και όποιος χαιρετάει κάθεται δίπλα στην εικόνα και όταν έρθει ο επόμενος το ίδιο χαιρετάει και αυτός με την σειρά του με αποτέλεσμα όλοι οι συγχωριανοί να εύχονται σε όλους τα χρόνια πολλά και τσουγκρίζουν τα κόκκινα αυγά.
Ένας και από τους σκοπούς αυτού του εθίμου ήταν να διαλύονται και οι μικρό παρεξηγήσεις που είχαν δημιουργηθεί και να υπάρχει ομόνοια μεταξύ των χωριανών. Την εβδομάδα μετά το Πάσχα γίνεται καθημερινή λειτουργία σε όλα τα εξωκλήσια του χωριού μας, μετά δε την λειτουργία ακολουθεί το τσούγκρισμα των αυγών, το τσιπουράκι, το λουκουμάκι και τα εκλεκτά εδέσματα που έχουν φροντίσει να έχουν φτιάξει οι συγχωριανοί και οι συγχωριανές μας. Εάν σε κάποιο από τα εξωκλήσια δεν γίνει λειτουργία, τότε το εκκλησάκι θα λειτουργήσει κατά την ονομαστική του εορτή.
Ένα άλλο έθιμο του χωριού μας είναι το κάψιμο του καρνάβαλου την Καθαρή Δευτέρα στην κεντρική πλατεία με άφθονα νηστίσιμα φαγητά και με την οργάνωση του Δήμου, αφού έχουν προηγηθεί την Κυριακή της Αποκριάς οι φωτιές σε όλες της γειτονιές του χωριού μας με ξύλα που έχουν μαζέψει οι χωριανοί. Τα τελευταία χρόνια το έθιμο αυτό όλο και συρρικνώνεται. Επίσης αρχές Νοεμβρίου γίνεται η γιορτή του τσίπουρου, όπου ξεκινάει με την απόσταξη και τελειώνει με άφθονο ποτό, φαγητό, με όργανα και χορό μέχρι το πρωί.
ΕκκλησίεςΟι εκκλησίες παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Η κεντρική εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου είναι ρυθμού Βασιλικής χωρίς τρούλο με πολυσχιδή σχήματα γοτθικού ρυθμού. Χτίστηκε το 1619 και επεκτάθηκε το 1810 όπως αναφέρεται σε επιγραφές πάνω από την κυρία είσοδο και την είσοδο του γυναικωνίτη. Οι πέντε όμως λίθινοι κίονες με κιονόκρανα που βρίσκονται στον πρόναο μας κάνουν να παραδεχτούμε ότι, ή προϋπήρχε ναός προ του 10ου αιώνα ή από κάποια άλλη εκκλησία που υπήρχε μεταφέρθηκαν εκεί. Η πρώτη εκδοχή θεωρείται επικρατέστερη για δύο λόγους. 1ον κατά την ανακαίνιση του 1810 ευρέθηκαν ερείπια που μαρτυρούν την ύπαρξη αρχαίας πόλης. 2ον Ευρέθηκαν επίσης ερείπια κατά το στρώσιμο το 1901 αλλά σκεπάστηκαν αμέσως κατά την μαρτυρία αυτόπτη μάρτυρα χωρίς να δοθεί καμία συνέχεια στις ανασκαφές. Το τέμπλο της είναι ξυλόγλυπτο (1850) άφταστης αρχιτεκτονικής, καθώς και οι περισσότερες εικόνες της που χρονολογούνται από το 1620, ιερά ευαγγέλια, το παλαιότερο από το 1645 και πολλά σκεύη.
Οι εκκλησίες και τα εξωκλήσια του χωριού είναι:Κοίμηση της Θεοτόκου (κεντρική εκκλησία)
Άγ. Δημήτριος
Άγ. Μηνάς
Άγ. Αθανάσιος (πρώην Ιερά μονή)
Αγ. Γεώργιος
Άγ. Κωνσταντίνος
Αγ. Γρηγόριος
Άι Λιάς
Άγ. Ιωάννης
Άγ. Φανούριος
Άγ. Θεόδωρος (δεύτερη κεντρική εκκλησία)
Άγ. Νικόλαος
Αγ. Παρασκευή
Αγ. Σωτήρα
Αγ. Αναστασία
Άγ. Ταξιάρχες (τρίτη κεντρική εκκλησία)
Άγ. Σπυρίδωνας
Παναγία η Μπολιάνιτσα
Άγ. Παντελεήμων
Λαογραφικό Μουσείο Δελβινακίου
Το Λαογραφικό μουσείο του χωριού μας “ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΑΤΣΕΛΗΣ”, εγκαινιάστηκε στις 9 Αυγούστου 2015. Η συλλογή του Λαογραφικού υλικού, ξεκίνησε αρχικά το 2013, από τον Πολιτιστικό Σύλλογο του χωριού μας! Συνεχίστηκε εντατικά το τρίμηνο Απρίλιο – Μάιο – Ιούνιο του 2015 από τον Πολιτιστικό και Φιλεκπαιδευτικό Σύλλογο Δελβινακίου. Λειτουργεί υπό την εποπτεία των Δ.Σ. των δύο Συλλόγων (Πολιτιστικού και Φιλεκπαιδευτικού)!
Το Λαογραφικό Μουσείο “ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΑΤΣΕΛΗΣ”, στεγάζεται σε παραδοσιακό κτίριο (ανακαινισμένο, πρώην Δημόσιο Ταμείο) το οποίο παραχωρήθηκε από τον Δήμο (απόφαση Δ.Σ. 114/2011), για αυτό το σκοπό. Να σημειωθεί ότι η ανακαίνιση έγινε προ δεκαετίας περίπου, από το πρόγραμμα Θησέας, με την ρητή δέσμευση να λειτουργήσει ως λαογραφικό μουσείο.
Στο Λαογραφικό μουσείο εκτίθενται:Τοπικές φορεσιές (Πωγωνίσια & Βλάχικη) και αναλυτικά είδη, από τα οποία αποτελούνται.
Αργαλειός και εργαλεία υφαντικής (κτένια, λανάρια, σαΐτες, αδράχτια, ρόκα κλπ.).
Το παραδοσιακό χειμωνιάτικο δωμάτιο (στρωσίδια της εποχής, το τζάκι με τις κορφές, τον σοφρά, τα σκαμνιά, λάμπα πετρελαίου, μαγκάλι, σαρμανίτσα, ραπτομηχανή, σακούλια κλπ. καθώς και πλήθος φωτογραφιών από την τότε εποχή.
Επίσης εκτίθενται διάφορα γεωργικά εργαλεία.. τρικούλια, βατοκόπια, κόσες, δικέλια, δρεπάνια, χειρόμυλο, καλάθια, τανάλιες κλπ.
Είδη μαγειρικής όπως κατσαρόλες, ταψιά, σινιά, σαγάνια, μπινιότες, καζάνια, τσουκάλια, σκάφη ζυμώματος κλπ.
Διάφορα είδη σπιτιού όπως ζύγια, πλάστιγκες, καντάρια, μικροεργαλεία, ντρομπόλες, σίδερα κάρβουνου, χωνιά, κεπάπι, μπούτενα, χειροκίνητες κρεατομηχανές, μπουκλιά, τσίτσες, γκιούμια, σκάφες πλυσίματος, βαλέρα, γουδί, γάστρες, ντραμιζάνες, παλαιά κηροπήγια, χορτόσκουπες, κλπ
Είδη υποδηματοποιού όπωςκαλαπόδια, στήριγμα τσαγκάρη κλπ.
Διάφορα είδη από το 1940 όπως ξιφολόγχες, καραβάνες, άρβυλα, κάλυκες από οβίδες, κράνος κλπ.
Πολλά υφαντά, σεντούκια, πολύγραφος, παλαιά γραφομηχανή κλπ.
Ότι υπάρχει στο Μουσείο και ότι νέο προσφέρουν, φωτογραφίζεται, παίρνει ειδικό αριθμό εισαγωγής και στην συνέχεια καταγράφεται στο ειδικό βιβλίο εισερχομένων ειδών, με τα στοιχεία του (το είδος και το όνομα του δωροθέτη). Μετά την εισαγωγή και την καταγραφή, όλα τα είδη που υπάρχουν στο Λαογραφικό Μουσείο Δελβινακίου “ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΑΤΣΕΛΗΣ”, είναι ιδιοκτησία του Μουσείου.
.JPG)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
